Theo các chuyên gia dinh
dưỡng, bữa cơm của người Việt thường gồm ba món thức ăn chính để ăn cùng với
cơm trắng: món mặn, món xào và món canh. Trong đó, món mặn thường là các thực
phẩm cung cấp chất đạm như cá, thịt, trứng, đậu hủ... được chế biến dưới dạng
kho hoặc chiên. Món xào là một món hỗn hợp có thể có rau, củ, quả, thịt, gan,
tôm... Món canh là món cung cấp rau xanh, nguồn vitamine, chất khoáng và chất
xơ. Thỉnh thoảng, bữa cơm có thể được thay bằng các món như bún, bánh canh,
nui, mì...
Tuy nhiên, người nội trợ
thông minh cần chú ý đến sự cân đối của các loại thực phẩm trong bữa ăn sao cho
đảm bảo dinh dưỡng nhất. Trước khi đi chợ, nên tính toán sẵn số lượng thực phẩm
cần mua và chỉ mua trong con số đã dự trù. Trung bình, mỗi ngày mỗi người cần
khoảng 150g - 200g thức ăn giàu đạm,
tức là một gia đình có bốn người thì cần khoảng 600g - 800g thịt, cá, tôm,
cua, đậu hủ, trứng...
Nên
mua ít nhất ba loại thực phẩm từ nhóm này, vừa để thay đổi khẩu vị cho các bữa
ăn, vừa cung cấp nhiều loại đạm khác nhau giúp bữa ăn cân đối. Đậu hủ, nấm, đậu
đỗ... là các thực phẩm cung cấp đạm động vật dễ tiêu hóa, có lợi cho sức khỏe,
nên ăn ít nhất 3 - 4 bữa mỗi tuần. Ăn thức ăn giàu tính kiềm, hạn chế thức ăn tính axit cao
Rau xanh là loại thực phẩm thường bị thiếu
trong bữa ăn hằng ngày của người thành thị hiện nay. Mỗi ngày, mỗi người cần ít nhất 300g rau lá, hoặc
củ, quả... các loại, như vậy gia đình bốn người cần ít nhất 1,2 kg rau củ mỗi
ngày. Tốt nhất là rau hấp luộc, hạn chế chiên sào, rán...
Một
tổng kết của Trung tâm Dinh dưỡng TP.HCM qua các cuộc tư vấn dinh dưỡng cho
thấy, cách tính toán số lượng thực phẩm của các bà nội trợ thường chưa chính
xác. Ở nhóm rau, số lượng trên phải được tính sau khi đã sơ chế, tức là bỏ hết
gốc rễ, vỏ, lá già... chỉ tính phần ăn được. Cũng như thức ăn giàu đạm, nên mua nhiều loại rau khác nhau để bữa ăn vừa thêm phong phú, vừa cân đối các
thành phần dinh dưỡng.
Trái cây là món tiếp theo không thể thiếu trong khẩu phần hàng ngày. Mỗi
người cần ăn vào 200g trái cây đã gọt vỏ, bỏ hạt
mỗi ngày. Nói chung, trái cây nào cũng tốt, nên thay đổi các chủng loại đa dạng
và chọn trái cây tươi mới. Các loại trái cây nhập khẩu có thể ngon miệng nhưng
có thể bị nhiễm các chất bảo quản, và thời gian từ khi thu hái đến khi ăn dài
hơn, gây thất thoát chất dinh dưỡng nếu so với các loại trái cây sáng hái chiều
ăn.
Chất
bột không còn là thực phẩm chính trong bữa ăn và người Việt thường ăn ít gạo tẻ. Các loại
chất bột khác như nếp, bột mì, khoai củ... có giá trị dinh dưỡng không thua
kém gạo, vì vậy tốt nhất nên thay đổi bữa. Số lượng chất bột trung bình cho một
người hằng ngày vào khoảng 200g - 250g, trong đó nên có một phần hai từ các loại
bột thô như: khoai củ, miến dong, gạo lức...
Theo
đó, một người lớn ăn vào khoảng 1,5 - 2
chén cơm, trẻ em 1 - 1,5 chén là được. Các bữa phụ, bữa sáng nên
thay cơm bằng bún, nui, mì, khoai củ... Đối với những người thừa cân hay có
bệnh lý liên quan đến rối loạn chuyển hóa đường, nên chọn các chất bột đường
càng phức tạp càng tốt, thường là các dạng bột thô chưa qua chế biến như gạo
lức, bột mì đen, khoai củ ...
Chất
béo trong bữa ăn có thể được cung cấp qua dầu ăn, mỡ, bơ... Tuy nhiên, dầu thực
vật dễ bảo quản và có giá trị dinh dưỡng tốt hơn đối với sức khỏe, vì chứa
nhiều chất béo không no cần thiết cho cơ thể. Tuy nhiên, đối với chất béo hạn
chế đến mức thấp nhất có thể.
Chất
béo còn hiện diện trong thịt nạc, mỡ cá, thậm chí có cả trong cơm, bột... nhưng
với số lượng ít hơn. Các loại thực phẩm có chứa nhiều acid béo no và
cholesterol như da động vật, gan, óc, lòng… không nên ăn, trong khi các thực
phẩm cung cấp chất béo không no như cá biển, cá béo... mỗi tuần nên ăn ít nhất hai
- ba lần.
Nên mua tất cả những loại
thực phẩm trên đây ở dạng nguyên vẹn để đem về sơ chế tại nhà. Tránh mua các
loại thực phẩm đã cắt xẻ sẵn, hoặc chế biến sẵn như chả cá, phá lấu... ngoài
chợ, vì nguy cơ nhiễm bẩn, nhiễm khuẩn rất cao, chưa kể có thể bị trộn các phụ
gia bị cấm như hàn the, phẩm màu, đường hóa học...
Cũng
cần nói không với những loại thực phẩm cung cấp calori
rỗng như bánh kẹo, nước ngọt có gas...
Tóm lại, việc bố trí khoa học các thành phần dinh dưỡng trong bữa ăn hàng ngày mang tính quyết định đến sức khỏe của chúng ta cũng như bệnh tật trong cuộc sống. Khẩu phần tốt cho sức khỏe là:
- Chất Đạm: 85% thực vật và 15% đạm động vật
- 300 - 500 gram rau xanh mỗi ngày
- 300 - 500 hoa quả tươi mỗi ngày
- Tinh bột chưa qua chế biến 50% khẩu phần tinh bột